Jesteś tutaj: Strona Główna » Sekcja Prawna
Krótka opowieść o powstrzymaniu mafii paliwowej w Polsce
Całkiem nie tak dawno temu, bo jeszcze przed 2016 rokiem, główną bolączką polskiej branży paliwowej była działalność zorganizowanych grup przestępczych zajmujących się nielegalnym obrotem paliwem, co w konsekwencji prowadziło do zaniżenia wpływów z podatku VAT do budżetu państwa.
Idzie Grześ przez wieś, worek piasku niesie. A przez dziurkę, piasek ciurkiem sypie się za Grzesiem…
Zgodnie z danymi Ministerstwa Finansów i Komisji Europejskiej, luka w podatku VAT w 2015 roku wyniosła ok 34 mld zł, co stanowiło 20 proc. całości wpływów z tego podatku i klasyfikowało Polskę na niechlubnym szóstym miejscu w Unii Europejskiej. Najwyższą lukę w podatku VAT odnotowano zaś w 2012 roku – 43,1 mld zł. Jak wskazuje Ministerstwo Finansów na wysokość luki podatkowej wpływa przede wszystkim działalność szarej strefy oraz zakrojony na szeroką skalę proceder wyłudzeń podatku VAT w transakcjach wewnątrzwspólnotowych.
"Piasku mniej - Nosić lżej!" Cieszy się głuptasek. Do domu wrócił, worek zrzucił: Ale gdzie ten piasek?
Parlament Europejski alarmuje, że środki pochodzące z oszustw podatkowych przekazywane są na cele finansowania terroryzmu. W ocenie Parlamentu 420 mln euro pochodzących z wyłudzonego podatku może trafiać do radykalnych grup bojowych.
Wraca Grześ przez wieś, zbiera piasku ziarnka. Pomaluśku zebrała się miarka…
Zamiast ziarenek piasku, rok 2016 przyniósł kamienie milowe zwane potocznie: pakietem energetycznym oraz pakietem paliwowym. Natomiast w 2017 roku wdrożony został tzw. pakiet przewozowy. W konsekwencji regulacje dotknęły każdego etapu obrotu paliwami płynnymi, poczynając od importu, przez transport, na sprzedaży detalicznej kończąc. Rząd nie zapomniał również o kontroli wykonywania przepisów, dlatego w marcu 2017 przeprowadzono reformę dotychczasowej administracji skarbowej powołując Krajową Administrację Skarbową, którą wyposażono w nowoczesne i skuteczne narzędzia do walki w wyłudzeniami.
Ustawa z dnia 7 lipca 2016 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz niektórych innych ustaw, zwana potocznie pakietem paliwowym, miała na celu utrudnienie dokonywania wyłudzeń podatku VAT. Ustawa wprowadziła zmiany w szeregu obowiązujących aktów prawnych regulujących obrót paliwami ciekłymi - Prawo energetyczne, ustawie o zapasach ropy naftowej, produktów naftowych i gazu ziemnego oraz zasadach postępowania w sytuacjach zagrożenia bezpieczeństwa paliwowego państwa i zakłóceń na rynku naftowym oraz w ustawie o podatku akcyzowym.
Głównym obszarem, w którym dochodziło do wyłudzeń podatkowych były transakcje w zakresie wewnątrzwspólnotowego nabycia paliw ciekłych za pośrednictwem zarejestrowanych odbiorców lub składów podatkowych w procedurze zawieszenia poboru akcyzy, dlatego też to właśnie ten obszar działań jako pierwszy poszedł pod nóż. Zmiany objęły zarówno podstawę opodatkowania, termin płatności, właściwość organu podatkowego, podmiot zobowiązany do zapłaty podatku oraz odpowiedzialność z tytułu niezapłaconego podatku. W konsekwencji, w pierwszej kolejności ujednolicono definicje „podmiotu prowadzącego skład podatkowy” i „zarejestrowanego odbiorcy”. Termin zapłaty podatku VAT od transakcji wewnątrzwspólnotowych nabyć paliw został skrócony do 5 dni od sprowadzenia paliwa do Polski, jak również zmieniono podmiot zobowiązany do zapłaty podatku w przypadku nabyć realizowanych w procedurze zawieszenia poboru akcyzy z wykorzystaniem usług składu podatkowego lub zarejestrowanego odbiorcy - podmioty te zostały płatnikiem podatku VAT należnego od wewnątrzwspólnotowego nabycia towarów. Pakiet paliwowy zobowiązał podatników do wpłacania podatku bez wezwania naczelnika urzędu celnego, do obliczania i wpłacania kwot podatku na rachunek izby celnej właściwej w zakresie wpłat podatku akcyzowego (aktualnie na rachunek urzędu skarbowego właściwego w zakresie wpłat podatku akcyzowego). Zmienił się również sposób ustalania podstawy opodatkowania – do czasu wejścia w życie pakietu paliwowego podstawą opodatkowania była zadeklarowana wartość przewożonego towaru, natomiast po wejściu w życie ustawy – wartość paliwa ustalana z wykorzystaniem ceny paliw silnikowych udostępniane w Biuletynie Informacji Publicznej.
Niedługo po pakiecie paliwowym pojawiła się „siostrzana” ustawa zwana potocznie pakietem energetycznym. Pakiet energetyczny, czy inaczej ustawa z dnia 22 lipca 2016 r. o zmianie ustawy - Prawo energetyczne oraz niektórych innych ustaw, była pierwszą (udaną) próbą systemowego uporządkowania rynku paliw i gazu ziemnego. W swoich założeniach pakiet energetyczny zakładał: systemowe uporządkowanie rynku paliw ciekłych i rynku gazu ziemnego, zwiększenie kontroli państwa nad systemem zapasów interwencyjnych ropy naftowej i paliw, rozszerzenie obowiązku utrzymywania zapasów obowiązkowych gazu ziemnego i wprowadzenie nowej formy prawnej realizacji tego obowiązku (tzw. umowa biletowa) oraz wyeliminowanie uchybień i niedostatków legislacyjnych obowiązujących przepisów w obszarze paliw ciekłych i gazu ziemnego, które sprawiają wątpliwości interpretacyjne lub powodują trudności w procesie stosowania prawa.
W odniesieniu do rynku paliw ciekłych w uzasadnieniu do pakiety energetycznego wskazano, że cechą regulacji sektora paliw ciekłych w Polsce jest rozproszenie unormowań w wielu aktach prawnych. Konsekwencją takiego rozproszenia jest brak jednolitego nadzoru na rynkiem – stanowi on obszar działań wielu organów, których działania często nie są ze sobą skoordynowane, co utrudnia zapobieganie negatywnym zjawiskom na rynku. Za szczególnie istotne wady regulacji sektora paliw ciekłych należy uznać brak spójnego systemu reglamentacji działalności gospodarczej oraz kontroli realizacji obowiązków publicznoprawnych związanych z wytwarzaniem i obrotem paliwami. Stan ten ogranicza możliwości kontroli nadużyć przez właściwe organy administracji publicznej. Organy te nie dysponują również dostateczną wiedzą nt. podmiotów działających na rynku i wykorzystywanej przez nich infrastruktury paliw ciekłych, co jest konsekwencją braku obowiązków informacyjnych po stronie ww. podmiotów (np. dotyczących wykorzystywanych baz paliw, stacji paliw i terminali przeładunkowych). W konsekwencji, niedostatek polskich regulacji pozwala na sytuację, w której podmioty masowo podejmują działania w tzw. „szarej strefie” oraz „czarnej strefie”, polegające na unikaniu opodatkowania lub wyłudzaniu podatku od towarów i usług, unikaniu podatku akcyzowego, niewnoszeniu opłaty paliwowej czy unikaniu realizacji obowiązku tworzenia i utrzymywania zapasów obowiązkowych ropy i paliw ciekłych, realizacji Narodowego Celu Wskaźnikowego w zakresie paliw i biopaliw ciekłych, a także prowadzenia działalności bez wymaganej koncesji. W konsekwencji zakłóceniu ulegają mechanizmy uczciwej konkurencji, a budżet państwa jak i przedsiębiorcy działający legalnie tracą dochody.
Pakiet paliwowy stanowił uzupełnienie równolegle wprowadzanych zmian podatkowych, mających na celu ograniczenie „szarej strefy” – uporządkować i uzupełnić regulację sektora paliw ciekłych.
Przede wszystkim jednak, pakiet energetyczny pozwolił na systemowe uregulowanie rynku paliw płynnych w zakresie sposobu i warunków udzielania koncesji jak też w zakresie zaostrzenia i stosowania kar za prowadzenie działalności bez wymaganej koncesji lub naruszanie warunków posiadanej koncesji. Uregulowano również posiadania koncesji na przeładunek oraz magazynowanie paliw ciekłych, przy jednoczesnym wprowadzeniu zakazu sprzedaży paliwa ze stacji kontenerowych. W konsekwencji możliwość dokonywania obrotu paliwem na terenie Polski została zastrzeżona tylko dla podmiotów tu zarejestrowanych.
Pod pojęciem pakietu przewozowego należy rozumieć ustawę o systemie monitorowania drogowego przewozu towarów, która obowiązuje od 18 kwietnia 2017 r. Pakiet przewozowy nakłada konieczność cyfrowej rejestracji transportu towarów uznanych przez ustawodawcę za wrażliwe - w tym oczywiście paliwa płynne oraz m.in. susz tytoniowy i alkohol. Rejestracja transportu towarów możliwa jest za pomocą systemu SENT udostępnianego przez Krajową Administrację Skarbową na Platformie Usług Elektronicznych Skarbowo-Celnych (PUESC). W zgłoszeniu należy podać m.in. planowaną datę rozpoczęcia transportu, rodzaj i masę transportowanych towarów, planowaną trasę, jak też dane o podmiotach biorących udział w transportowaniu towarów.
System SENT obejmuje zarówno podmiot obierający i wysyłający towary jak i przewoźnika oraz kierowcę dokonującego fizycznego transportu towarów. System SENT umożliwia zatem monitoring przewożonych towarów za każdym etapie – poczynając od wysyłki towaru, przez jego transport do miejsca docelowego, na odbiorze przez uprawniony podmiot kończąc. Wprowadzenie kompleksowego systemu monitorowania transportu towarów wrażliwych na każdym jego etapie, pozwoliło organom skarbowym na ograniczenie ilości kontroli przy jednoczesnym zwiększeniu efektywności.
System SENT jest stale rozwijany. 1 października 2018 r. weszła w życie nowelizacja ustawy, nakładająca na przewoźników obowiązek posiadania lokalizatorów lub aplikacji mobilnej SENT GEO, udostępnianej za pośrednictwem PUESC. Ustawa nakłada na kierujących pojazdem obowiązki związane w obsługą lokalizatorów i aplikacji mobilnych. Przykładowo, w przypadku stwierdzenia trwającej dłużej niż godzinę niesprawności lokalizatora kierowca jest obowiązany do niezwłocznego zatrzymania się na najbliższym parkingu samochodowym lub w najbliższej zatoce postojowej, a transport towarów może być kontynuowany po przywróceniu sprawności urządzenia, przepakowaniu towarów do pojazdu ze sprawnym lokalizatorem, wyposażeniu środka transportu w sprawny lokalizator albo po nałożeniu zamknięć urzędowych na środek transportu lub towar albo zarządzeniu konwoju.
Marzec 2017 roku przyniósł również kamienie milowe w funkcjonowaniu polskiej administracji skarbowej. Ustawa o Krajowej Administracji Skarbowej (KAS) miała na celu skonsolidowanie Administracji Podatkowej, Służby Celnej oraz Urzędów Kontroli Skarbowej. W założeniu, zacieśnienie współpracy pomiędzy wyspecjalizowanymi jednostkami pod jednym szyldem miało zapewnić stabilność finansów publicznych oraz możliwość świadczenia przez KAS usług wysokiej jakości. Stworzenie jednego wyspecjalizowanego organu do walki z wyłudzeniami niewątpliwie przyczyniło się do poprawy skuteczności ścigania przestępstw skarbowych.
Zgodnie z danymi Ministerstwa Finansów oraz Najwyższej Izby Kontroli, wyniki reformy zaobserwować można już w pierwszym roku od powołania do życia KAS. W szczególności Ministerstwo Finansów oraz NIK wskazują na spadek liczby kontroli przy jednoczesnym wzroście wpłat do budżetu. Podejmowane przez KAS działania pozwoliły na wykrycie nieprawidłowości u ponad 75% kontrolowanych podmiotów.
Do listy sukcesów KAS należy dodać udaną współpracę z innymi służbami - Policją, CBA, ABW, CBPŚ– która pozwoliła na rozbicie grup przestępczych zajmujących się wyłudzeniami podatku VAT w drodze tzw. przestępstw karuzelowych.
Powodem sukcesów KAS jest stworzenie i umożliwienie wykorzystania funkcji analitycznych i systemowych rozwiązań. Podstawowymi narzędziami do wykrywania nadużyć w podatku VAT są Jednolite Pliki Kontrolne (JPK) wraz z zaawansowanym oprogramowaniem do analizy danych w nich zawartych. Analizą danych oraz rozwojem funkcji analitycznych zajmuje się powołana do życia w czerwcu 2016 r. specjalna spółka – Aplikacje Krytyczne Sp. z o.o. Zadaniem Spółki jest dostarczanie nowoczesnych, skutecznych i przyjaznych użytkownikom narzędzi dedykowanych Krajowej Administracji Skarbowej. Spółka zajmuje się m.in. tworzeniem i przetwarzaniem baz danych, jak też projektowaniem aplikacji dla podatników i KAS (przykładowo: Analizator JPK).
Jednym z narzędzi dostarczanych przez KAS jest system STIR, dedykowany dla sektora bankowego (System Teleinformatyczny Izby Rozliczeniowej). STIR pozwala bankom na weryfikację realizowanych przelewów i wczesne wykrywanie cech, którymi charakteryzują się karuzele podatkowe. Nieprawidłowości w systemie bankowym zgłaszane są do KAS, która została wyposażona w możliwość zablokowania transakcji na 72 godziny, co skutkuje blokadą wypływu pieniędzy z banku.
Wszystkie wskazane powyżej działania mające za zadanie walkę z wyłudzeniami VAT w obrocie paliwami ciekłymi byłyby na nic, gdyby ustawodawca nie przewidział sankcji karnych za ich nieprzestrzeganie.
Natomiast odpowiedzialność karna skarbowa zależeć będzie od czynu zabronionego:
- bezpodstawny zwrot podatku – kara grzywny do 720 stawek dziennych lub kara pozbawienia wolności, albo obie te kary łącznie,
- wystawianie lub posługiwanie się nierzetelnymi fakturami – kara grzywny do 720 stawek dziennych albo kara pozbawienia wolności na czas nie krótszy od roku, albo obie te kary łącznie,
- oszustwo podatkowe – kara grzywny do 720 stawek dziennych albo kara pozbawienia wolności, albo obie te kary łącznie.
I żyli długo i szczęśliwie…
Wprowadzone regulacje niewątpliwe są uciążliwe dla przedsiębiorców działających w branży paliwowej, jednak działania podejmowane na przestrzeni ostatnich dwóch lat pozwoliły na znaczne ograniczenie działalności szarej strefy oraz procederu wyłudzeń podatku VAT w obrocie paliwami, z czego przedsiębiorcy wydają się być zadowoleni. W dostępnych materiałach źródłowych na temat polskiego rynku paliw wskazuje się, że pierwszym skutkiem wprowadzenia kompleksowych regulacji branży paliwowej było ograniczenie liczby cystern przywożących paliwo do Polski. Jednocześnie odnotowano wzrost zapotrzebowania na paliwo (głównie olej napędowy), który spowodowany był zarówno sezonowością jak i zaopatrywaniem się przedsiębiorców w legalnych źródłach. To wszystko złożyło się nawet na chwilowe braki w zaopatrzeniu stacji benzynowych. Zgodnie z raportem Polskiego Instytutu Ekonomicznego luka w podatku VAT w Polsce w 2017 r. spadła o 13 mld zł, co w głównej mierze przypisuje się omówionym w niniejszym artykule działaniom.
Ocena skutków wprowadzonych regulacji, skądinąd pozytywna, nie powinna być jednak traktowana przez Ministerstwo Finansów jako powód do spoczynku na laurach. Do pełnego sukcesu, oprócz przeprowadzenia zmian legislacyjnych niezbędne jest zapewnienie skutecznego ich egzekwowania, w konsekwencji zapewnienie w budżecie środków na prowadzenie kontroli oraz utrzymanie struktur KAS. Kolejnym wyzwaniem stojącym przed KAS jest nadążanie za zmieniającymi się technologiami, w konsekwencji rozwój cyfryzacji oraz rozbudowywanie narzędzi analitycznych wykorzystywanych do wykrywania nieprawidłowości przy rozliczaniu podatku VAT. Ministerstwo Finansów (w ślad za ustawodawcą) nie może jednak zapominać, że działania mające na celu uszczelnienie podatku VAT dotykają każdego przedsiębiorcy działającego w branży. Większość przedsiębiorców działających na rynku paliw płynnych to uczciwi podatnicy chcący legalnie prowadzić swój biznes. W całym profiskalnym podejściu organów podatkowych nie może zatem zabraknąć zdroworozsądkowego podejścia do, negatywnie się już kojarzących, paliwowców tj. podmiotów działających na rynku paliwowym.
Opracowanie:
Anna Gonkowska - konsultant podatkowy
Kancelaria Ostrowski i Wspólnicy Sp.k.
www.krajpodatkowy.ostrowski-legal.net
www.ostrowski-legal.net
Ostatnio zadane pytania
2019-03-19
Zadaj pytanie
Jeżeli masz pytanie dotyczące przepisów prawa, związane z działalnością na rynku paliw zadaj je tutaj. Wysyłając je zgadzasz się na jego publikację w naszym serwisie (dane osobowe, adres e-mail nie są publikowane, dzięki czemu zachowujesz pełną anonimowość).
Ukierunkowujące odpowiedzi, pozwalające Ci ocenić złożoność problemu, pojawią się w Sekcji Prawnej e-petrol.pl w dziale Pytań i odpowiedzi (FAQ), najpóźniej po upływie 5 dni roboczych. Udzielą Ci ich eksperci z renomowanych kancelarii prawnych, mający doświadczenie w obsłudze firm energetycznych.
Ukierunkowujące odpowiedzi, pozwalające Ci ocenić złożoność problemu, pojawią się w Sekcji Prawnej e-petrol.pl w dziale Pytań i odpowiedzi (FAQ), najpóźniej po upływie 5 dni roboczych. Udzielą Ci ich eksperci z renomowanych kancelarii prawnych, mający doświadczenie w obsłudze firm energetycznych.
Partner sekcji
